|
İnsanları maddi bakımdan rahata, manevi açıdan huzura, barış ve mutluluğa kavuşturmak dünya medeniyetlerinin temel hedefleridir. VI.-VIII. yy.larda, Orta Asya’da, I. Göktürk Devleti (552-588) ve İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı (682-745) adıyla hüküm süren Göktürk medeniyeti bu amaca ulaşmıştır. Türk dilinin ilk yazılı anıtları olan Orhun Kitabeleri, dünya medeniyeti kavramının o tarihlerde hayata geçirildiğini gösteren bir belge olarak edebiyatımızda yer almaktadır. İlk Müslüman Türk devleti olan Karahanlı Devleti (840) döneminde ise medeniyetin bilgisi Kutadgu Bilig adlı eser ile insanlığa miras bırakılmıştır. Yöneten ve yönetilenlerin uyması gereken kuralları belirten bu büyük eser, günümüz siyasetçilerine ve halka âdeta yol göstermektedir.
XI. yüzyıl şairlerinden Karahanlı Uygur Türklerinden Balasagunlu Yusuf Has Hâcip tarafından 1069 yılında yazılarak Karahanlı Hükümdarı Tabgaç Buğra Han’a sunulan Kutadgu Bilig adlı eser günümüz Türkçesi ile “Mutluluk Veren Bilgi ya da Devlet Olma Bilgisi” anlamına gelmektedir. Yusuf Has Hâcib,Türk dilinin Çağatay lehçesi ile yazdığı eserine “Okuyana kutlu olsun ve ona yol göstersin” diye Kutadgu Bilig adını verdiğini 350. beyitinde açıklar. İslamiyetin Türklerce kabulünden sonraki ilk yazılı eser olma özelliğine sahip Kutadgu Bilig, siyasetname türünün ilk eseri olarak bilinir.
Kutadgu Bilig 6545 beyitten oluşan bir mesnevidir. Türklere “kutluluk bilgisi, saadet bilgisi, devlet olma bilgisi, devlet idaresi bilgisi”ni anlatan ilk siyasetname veya nasihatname kitabında Yusuf Has Hâcip, içinde yetiştiği çevrenin ilmî ve felsefi birikimini yansıtmakta, bilimin ve bilginlerin önemini anlatmaktadır. Dünyada ve ahirette mutlu olmanın yollarını, fert, toplum ve devlet hayatının ideal duruma gelmesi için neler yapılması gerektiği üzerine öğütler de veren Yusuf Has Hâcip, Türk edebiyatının bu ilk önemli eserinde, nimetlerin adil ölçüde paylaşılması, barış ve mutluluğun kurulmasını sağlayacak bir dünya düzeninin esasları üzerinde durmaktadır.
Eserde Tanrı, Muhammed Peygamber, Dört Halife ve Tabgaç Buğra Hân methedilikten sonra iyilik etmenin faydaları, bilgi ile aklın meziyet ve faydaları anlatılmaktadır. Türk edebiyatının günümüze ışık tutan bu büyük eserinde sözü edilen; “devletin sıfatı, adalet vasfı, hükümdarın vasıfları, dünyanın kusurları, ahiretin kazanılması, âlimler, şairler, çiftçiler, satıcılar, zenaat erbâbı, fakirler ile münâsebet, evlilik, çocuk terbiyesi, doğruluğa karşı doğruluk, insanlığa karşı insanlık gösterilmesi, zamanın bozukluğu ve dostların cefası “ gibi konuların işlendiği beyitleri bir kez daha hatırlamalıyız. Bu beyitler, âdeta günümüz insanına yüzlerce yıl öncesinden öğütler veriyor.
Yusuf Has Hacip “Kutlu Olma Bilgisi”ni; Kün Togdı (hükümdar, kanun, adalet); Ay Toldı (mutluluk, saadet); Odgurmış (akıbet, hayatın sonu); Ögdülmiş (Akıl, zeka) gibi 4 soyut kavram üzerinde açıklamıştır. Kutadgu Bilig, baştan sona bu 4 sembolik şahsiyetin karşılıklı konuşma ve münarazalarından oluşmaktadır. Bunların en önemlisi hükümdar Kün-Tegin’dir. Bu kelime “gün doğdu”, “güneşin doğması” anlamındadır. Bu konuda hükümdar şu açıklamayı yapar:
“Tabiatım güneşe benzediği için âlim, bilgili adam bu adı verdi. Güneşe bak; güneş küçülmez, bütünlüğünü daima muhafaza eder. Güneşin parlaklığı hep aynı şekilde kuvvetlidir. Benim tabiatım da ona benzer, doğrulukla doludur ve hiçbir zaman eksilmez. Birinci sebep bu. İkinci sebep de şu: güneş doğar ve bu dünya aydınlanır, aydınlığını bütün halka eriştirir, kendinden bir şey eksilmez. Benim de hükmüm böyledir. Ben ortadan kaybolmam. Hareketim ve sözüm bütün halk için aynıdır. Üçüncü sebep daha kapsamlıdır: güneş doğunca yere sıcaklık gelir; o zaman binlerce renkli çiçek açar. Benim bu kanunum hangi memlekete erişirse o memleket baştan başa kayalık olsa hep düzene girer. Güneş doğar, temiz veya kirli demeden her şeye aydınlık verir; kendisinden bir şey eksilmez. Benim de hareketim tıpkı böyledir; herkes benden nasibini alır.”
Bu sözleriyle hükümdar Kün Toğdı adı kadar ruhi yapısının, yaradılışının da güneşe benzediğini, güneş neler yapıyorsa kendisinin de onları yerine getirdiğini açıklamaktadır; o da halkı aydınlatacak, insanlar için çalışacaktır; bütün insanlar ondan yararlanacaktır. Onun kanunu her yeri düzene sokacaktır.
Görüldüğü gibi ölümsüz düşünür Yusuf Has Hacip, hükümdarın amacının halka hizmet etmek olduğunu belirtmekte, bir ülkenin nasıl yönetileceğine ilişkin öğütler vermektedir. Dünyaya düzen getirecek bir medeniyetten söz eden Yusuf Has Hâcip, Öğdülmiş’in ağzından hükümdara ülkeyi nasıl yöneteceğinin cevabını şöyle verir:
“Ey hâkim, memlekette uzun süre hüküm sürmek istersen, kanunu doğru yürütmeli ve halkı korumalısın.
Kanun ile ülke genişler ve dünya düzene girer; zulüm ile ülke eksilir ve dünya bozulur.
Ey devletli hükümdar, en kötüsü beylerin adının yalancıya çıkmasıdır.
Beyin sözü doğru olmalı, tavır ve hareketi itimat telkin etmelidir.
Beye cömertlik ve alçak gönüllülük lâzımdır; alçak gönüllülük ile birlikte tabiatı da sakin olmalıdır.
Devlet işleri ihmal edilir ve zamanında yapılmazsa, arkasından avcı kuşla takip etsen bile, bir daha ele geçmez.
Beyler, tavır ve hareketlerini temiz ve doğru tutmalıdırlar; halk yolunu ve gidişini beyin yoluna uydurur.
Beyler örf ve kanuna nasıl riayet ederlerse, halk da aynı şekilde örf ve kanuna itaat eder.
Ey devletli hükümdar! Memleket işleri çok ağır, fakat şerefi büyüktür.
Halka baş olmak büyük ve ağır bir iştir; o daima başa dert olur ve insana eziyet verir.
Dikkat edersen, sevinci az, kaygısı çoktur; öğeni az, fakat söğeni daha çoktur.
Sevmeyeni çok, seveni nadirdir; didinmesi çok, rahatı azdır.
Hiçbir yerde gönlü emin olmaz, gönlünün emin olmaması insan için büyük bir ıstıraptır.
Beylik baş üzerinde kılıç gibidir; her gün onun için tehlikeli bin iş vardır.”
Kaynak: Kutadgu Bilig, (Çeviren Reşit Rahmeti Arat), Türk Tarih Kurumu Yayını, Ank., 1988, s. 146-163, 331-336.
|
.jpg)
.gif)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg){kind=small}
Ekleyen: Nevin BALTA 
Tarih: 6.9.2015 
İzlenme: 
Yazdır:
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
(1).jpg)
