|
21. yüzyılın dünyasında güçler dengesinin Doğu ile Batı arasında yeniden tanımlanması gerektirecek hızlı gelişmeler yaşanıyor. İslamiyeti bir zamanlar tarihten silmeyi amaçlayan Batılı ülkeler, Müslüman halkların yönetimini mutemet diktatörlere emanet ederek uzak doğunun süratli gelişimi karşısında yeni bir tavır geliştirmeyi amaçlıyorlar.
Irak’a müdahale, Körfez savaşı, Afganistan müdahalesi, Suriye’de bitirilmek istenmeyen kirli savaş, Yemen’de mezhepler üzerinden yürütülen çatışmalar... Libya’nın istikrarsızlaşması, Mısır’ın İsrail-Batı-ABD ekseninde demokrasi tecrübesinin bitirilmesi, Türkiye’yi çevreleyen açık ve örtülü savaş… İşte tüm bu olumsuz tablo içinde Suriye’nin yakıp yıkılan kentlerinin hazin görüntüleri gazete ve televizyonlarda yer alıyor.
Anadolu coğrafyasının “Misak-ı Milli” sınırları yakınında Türkmen yerleşimlerinin yer alması, Suriye iç savaşına kadar bir ayrıcalık iken savaş sonrasında özellikle Türkmen bölgelerinin bombalanması Türkiye için büyük bir tehlike meydana getirdi. Arapların çoğunluk olduğu bölgelere Türkmenleri yerleştirmeyi esas alan Osmanlı dönemindeki iskân politikaları büyük yarar sağlarken, günümüzde emperyalist devletlerin bölgeye müdahalelerinin gerekçelerinden bir hâline geldi.
Osmanlı İmparatorluğu’na tâbi Türk boy ve oymakları 17. yüzyılda, Halep Türkmenleri adıyla Halep, Rakka, Şam, Hama, Humus, Antep ve Kilis’e iskân edilmesi kararının ne kadar doğru bir karar olduğu tarihî gelişmelerle ortaya çıkmaktadır. Suriye savaşı ile Türkiye’nin sınır komşularının milliyetleri değişirken, Türkmenler yerlerinden yurtlarından sürülmekte, binlerce Türkmen tıpkı Suriye Arapları gibi sınırlarımıza yığılmaktadır.
Halep, Rakka, Şam, Hama, Humus, Antep ve Kilis’e yerleştirilen ve kendilerine Halep Türkmenleri denilen Türk oymak ve boyları, bu topraklarda Türk adlarını taşıyan köyler kurdular. Yörede meskûn olan Türkmenlerin çoğunluğunu, “Beğdili Boyu” ve “Elbeyli, Barak ve Bayındır Oymakları” meydana getirmektedir. Türk topluluklarının adlarını taşıyan yüzlerce köyden sadece bir kaçının adlarına aşağıda yer vereceğiz.
Gaziantep ve Kilis’in Yukarıbayındır, Aşağıbayındır, Kamışlı ve Ulaşlı, Kamışlı, Kızıkhamurkesen, Çokşuruk, Karataş, Aşağı Yeniyapan, Hezekyeniyapan (Tiyekli ), Cerityeniyapan, Aşağıbademli, Yukarıbademli köyleri adlarını, yöreye göç eden Halep Türkmenlerinin bağlı olduğu boy, oymak ve aşiretlerden almıştır. Türk topluluklarının adlarını taşıyan yüzlerce köyden sadece bir kaçının adlarına aşağıda yer vereceğiz.
Örneğin günümüzde Nizip ilçesine bağlı Aşağı Bayındır ve Yukarı Bayındır köyleri, “Bayındır Oymağı” mensuplarından meydana geldiği için bu oymağın adını taşırlar. 1691'de Halep, Rakka, Şam, Hama, Humus yörelerine iskân edilen Bayındır Oymakları, XIX. yüzyılda bölgedeki diğer Türkmen aşiret ve oymaklarıyla birlikte Antep'e yerleşmiştir.
Osmanlı İmparatorluğu döneminde XVII. yüzyılda Halep’in kuzeyine iskânı emredilen “Kamışlı Cemaati” adındaki Türkmen Oymağı, kuraklık sebebiyle Halep’in kasabası olan Antep’e yerleşmiştir. “Kamışlı Oymağı”, 24 Oğuz Boyundan biri olan “Beğdili Boyu”na mensuptur. Gaziantep ili Nizip ilçesine bağlı “Kamışlı” köyünün adı, “Kamışlı Cemaati”nden gelmektedir.
Halep Türkmenlerinden ve 24 Oğuz boyundan biri olan “Beğdili Boyu”na mensup oymaklardan biri olan “Ulaşlı Oymağı” tarafından kurulanUlaşlı köyü, Gaziantep ili Oğuzeli ilçesine bağlıdır. Gaziantep’te “Beğdili” be “Beşdeli” adını taşıyan iki köy bulunmaktadır. Bu köylerin sakinleri, Oğuzların “Bozok Kolu”na mensup “Beğdili Oymağı”na mensuptur. Arapların “Beydili”ne “Beydilâvî” dedikleri ve Beydilâvî isminin zamanla “Beşdeli” biçiminde değiştiği söylenmektedir.
24 Oğuz boyundan biri olan “Kızık Boyu”na bağlı “Kızık Oymağı”, muhtelif obalar hâlinde Halep, Rakka, Rumkale, Şam, Hama, Humus yörelerinde yaşamış, XVII. yüzyılın ilk yarısında, Sultan İbrahim devrinde (1639-1648) ise Antep bölgesine yerleşmişlerdir. Osmanlı döneminde Antep’in “Oğurca, Damlaluca, Çaykuyu, Sakal, Karadinek, Yalangoz, Üçkilise ve Taşlıca” adlı köyleriyle, şehir merkezi ve öteki köy ve kasabaları yurt edinen “Kızık Boyu”nun adını taşıyan Kızıkhamurkesen köyü, günümüzde Gaziantep ili Şehitkâmil ilçesine bağlıdır.
Osmanlı arşivlerinde Rakka’dan başka Halep ve Rumkale’ye iskân edildikleri bilinen Baraklar, XIX. yy.da Antep topraklarına yerleştiler. Bu Türk aşiretinin mensupları birçok köye yerleşmiş bazılarına da oymak ve obalarının adını vermiştir. Çokşuruk köyü, “Barak Aşireti”ne bağlı “Çokşuruklu Oymağı”nın adını taşımaktadır. Günümüzde tarihsel geçmişten kopmayı amaçlayan yaklaşımlar nedeniyle maalesef köylerin adları, onları kuran aşiret ve oymakların adlarından çok farklı ve anlamsız adlarla değiştirilmektedir. Çokşuruk köyünün adı da “Yolağzı” olarak değiştirilmiştir.
1693 yılında Türkmen Aşireti olan “Elbeyli Aşireti”nin Halep, Antep, Kilis ve Menbiç bölgelerine yerleştirildiği bilinmektedir. Kilis Elbeyli ilçesi adını bu aşiretten almıştır. Öte yandan “Elbeyli Aşireti”ne bağlı “Karataşlı Oymağı” XVII. yüzyılın sonlarında Suriye'nin Rakka ve Hama bölgesi ile Kilis'e yerleştirilmişlerdir. “Karataş”a bağlı bir kısım obaların Karataş köyünü kurdukları bilinmektedir. Gaziantep’in Oğuzeli ilçesine bağlı bir köy, Şahinbey ilçesine bağlı bir belde ve Gaziantep-Kilis yolu üzerinde yer alan bir mevki; “Karataş” adını almıştır.
İttihat ve Terakki döneminden beri iktidara gelen hükûmetlerin Türkiye genelinde birçok köyün adının değiştirildiği bilinmektedir. Adı değiştirilen köyler arasında Türkçe ada sahip köyler de bulunmaktadır. Örneğin Kilis’in Elbeyli ilçesine bağlı “Akçaağıl” köyünün eski adı “Bakıda” idi. Bu köy adını Türkmen “Mamalı Aşireti”ne tâbi oymaklardan biri olan “Bakılı Oymağı”ndan almıştı. Yine Gaziantep’in Nizip ilçesine bağlı, adını Barak Türkmenlerine mensup “Torun Oymağı”ndan alan Torunkersentaş köyününün adı “Çakmaktepe” olarak değiştirilmiştir. Gaziantep ili Araban ilçesine bağlı “Araban Bademlice” köyünün adı “Gökçepayam” olarak değiştirildi. Yörede birçok köy bu değişime uğramıştır.
Gaziantep ili Nurdağı ilçesine bağlı “Bademluca” köyü ile Kilis’in Musabeyli bucağına bağlı olan “Aşağı Bademli ve Yukarı Bademli” köyleri ise adlarını Dulkadiroğulları Türkmenlerine bağlı “Bademlice Cemati”nden almıştır.
Gaziantep’te Aşağı Yeniyapan (Oğuzeli ilçesine bağlı) ve Hezekyeniyapan (Yeni adı Tiyekli köyü olup, Şahinbey ilçesine bağlı) köylerine adını veren Yeniyapan adı “Yabanlı Türkmen Aşireti” ile ilgilidir. Söz konusu köylerin,“Yabanlı Türkmen Aşireti” ve “Beğdili Boyu” mensuplarınca kurulmuş olması Yeniyapan isminin “Yabanlı Aşireti”nden gediğini göstermektedir.
Osmanlı arşivlerinde Rakka, Halep ve Rumkale’ye (Yavuzeli bölgesi) iskân edildikleri bilinen Baraklar, XIX. yüzyılda Antep topraklarına yerleşmişlerdir. Bugün Urfa'nın güney batısından Kilis'e kadar uzayan köylerin çoğu Baraklarla meskûn olmakla beraber, bu Türkmen aşiretinin mensuplarına Gaziantep'in kuzeyindeki Araban ve Yavuzeli köylerinde de dağınık olarak rastlamak mümkündür. Gaziantep'te 4 köy Barak aşiretinin adını taşımaktadır.
Gaziantep ili Şehitkâmil ilçesine bağlı Cerityeniyapanköyü, Dulkadiroğulları’na bağlı “Cerit Oymağı”nın adıyla anılmaktadır. Osmanlı döneminde XVII. yüzyılın başında Orta Anadolu’ya gelen Cerit Aşireti’nin bir kısım obaları Halep ve Rakka bölgesine yerleştirilmişler ancak diğer Türkmen aşiretleri gibi Rakka çöllerinde kalmak istememişler Halep, Kilis, Antep ve Maraş’a yerleşmişlerdir.
XVII. yüzyılın ilk yarısında Halep, Rakka, Rumkale, Şam, Hama, Humus yörelerinde yaşamış, Sultan İbrahim devrinde Antep bölgesine yerleşmiş “Türkmen Oymakları”ndan müteşekkil köylerden kısaca söz ettik. Böylece Gaziantep ve Kilis yöresinde adını Türk kavim, oymak, aba ve aşiretlerinden alan birçok köy bulunduğuna dikkat çekmek istedik.
Günümüzde Gaziantep ve Kilis iline bağlı ve adını Türk boy, oymak ve aşiretlerinden alan köy adları kısaca şunlar: Acaroba, (Acara/Haceri/Hacari Oymağı), Ağcaburç (Mamalı Aşiretine mensup Ağcalar Oymağı), Ağcakoyun (Ağça Koyunlu Oymağı), Alagöz (Alagöz Oymağı), Alahacı (Alahacılı Oymağı), Almalı (Almalı Oymağı), Alayuntulu (Alayuntlu Boyu), Bademlice Cemati (Dulkadiroğulları Türkmenlerine bağlı), Bakıda (Mamalı Aşiretine bağlı Bakılı Oymağı), Balaban (Beğdili Boyu Balabanlu Oymağı), Barak (Barak Aşireti), Bayatlı, (Bozok Boyuna mensup Bayat Oymağı), Belikanlı (Celikanlı ve Delikanlı Aşiretleri), Beydili (Beydili Boyu), Boyno (Boynoobası), Bozalioğlu (Kıllı Aşiretine bağlı Bozlu, Bozbeği, Bozcalı, Bozdoğan, Bozhamutlu Obaları), Bozgeyikli (Bozgeyikli, Bozgeyikliler Obası), Bozoobası (Bozunun Obası), Büğdüz (Büğdüz Boyu), Cağıt (Cağıt Oymağı), Cecehöyüğü (Ceceli Obası), Çağırgan (Çağırganlu Oymağı), Çakal (Çakallı/Çakallar/Çakal Tokuzu Aşireti), Çanakçı (Bozulus Boyuna mensup Çanakçı Oymağı), Çerçili (Çerçili Oymağı)… vd.
Halep Türkmenleri adıyla bilinen Türklerin, 17. yüzyılda Halep, Şam, Hama, Humus, Rakka ve Antep’e iskân emri ile yerleştirildikleri ve buralara boy, oymak ve aşiretlerinin adlarını verdikleri bilinmektedir. Yörede Türk topluluklarına mensup boy, oymak, aşiret ve obalar tarafından kurulan ve Türkmenlerden meskûn köylerin yer darlığı nedeniyle sadece “a, b, c, ç” harfleriyle başlayan adlarına yer verdik. Bu köy adları “z” harfine kadar devam etmektedir. Söz konusu köylerin tümü hakkında bilgi edinmek için Gaziantep Valiliği ve Gaziantep İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayını olan Gaziantep Yer Adları Üzerine Bir İnceleme (Gaziantep, 2010) adlı eserimize bakmanın yararlı olacağı kanaatindeyiz.
KAYNAKLAR
- Balta, Nevin, Gaziantep Yer Adları Üzerine Bir İnceleme, Gaziantep Valiliği ve Gaziantep İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayını, Gaziantep, 2010.
- Barlas, Uğurol, “Kamışlı Köyü”, Gaziantep Kültür Dergisi, C: 5, Sayı: 58, Ekim, 1962.
- Güzelbey, Cemil Cahit, “Gaziantep Yer Adları”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, Sayı: 30, Ağustos, 1987.
- Orhonlı, Cengiz, Osmanlı İmparatorluğu’nda Aşiretlerin İskânı, Eren Yayıncılık, İstanbul, 1987.
- Sevinç, Necdet, “Gaziantep’te Yer Adları ve Türk Boyları”, Türk Dünyası Araştırmaları, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayını, Sayı: 26, Ağustos, 1983.
- Sümer, Prof. Dr. Faruk, Oğuzlar (Türkmenler), Tarihleri- Boy Teşkilâtı-Destanları, 3. bs., İstanbul, 1980.
- Türkiye’de Meskûn Yerler Kılavuzu, İçişleri Bakanlığı Yayınlar, Cilt : I, Ankara, 1946.
- Yıldırım Mehmet Ali, Gaziantep’in Güneyinde Barak Eli Oymakları, Kilis, 2008.
|
.jpg)
.gif)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg){kind=small}
Ekleyen: Nevin BALTA 
Tarih: 9.2.2016 
İzlenme: 
Yazdır:
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
(1).jpg)
